De pest aan asbest

Renoveren om het klimaat te redden? Ja, maar let op! Volgens OVAM bevatten 2,8 miljoen woningen in Vlaanderen asbest. Als daar vezels van vrijkomen, kunnen die longvlieskanker en andere aandoeningen veroorzaken. Kom op tegen Kanker sensibiliseert, lobbyt bij de overheid, financiert preventieprojecten en wetenschappelijk onderzoek en behartigt de belangen van de slachtoffers.

Jan Geudens leeft. Dat is een klein mirakel, want op 25 september 2008 werd bij hem mesothelioom of longvlieskanker vastgesteld. ‘Ik woon in Kapelle-op-den-Bos, op een paar kilometer van de toenmalige Eternit-fabriek, en ik heb daar ook vakantiewerk gedaan in 1988 en 1989. In de gemeente sterven geregeld mensen aan mesothelioom. De prognose is slecht: na de diagnose leven de meeste patiënten nog één of twee jaar. Eerst zag ik verdere onderzoeken niet zitten. Dan nam de overlevingsdrang het over. Ik kreeg drie keer chemotherapie, één long werd weggenomen en ik onderging dertig beurten radiotherapie. Om het half jaar moest ik op controle.’

Een goede relatietest

Ook voor Jans vrouw Sofie Van Dooren was het heftig. ‘Jan was toen 38 jaar, ik 35 jaar. We kenden elkaar zes maanden. Dat was meteen een goede relatietest. Als partner leef je mee, maar het was natuurlijk het zwaarst voor Jan. Hij heeft afgezien tijdens de behandelingen – vooral de radiotherapie haalde hem onderuit – maar het heeft geloond. We zijn vijftien jaar verder en hij is er nog.’

De klassieke behandeling van longvlieskanker – chemotherapie, chirurgie en radiotherapie – helpt de meeste patiënten niet veel verder. Daarom steunt Kom op tegen Kanker biomedisch onderzoek naar aanvullende behandelingsvormen, zoals immunotherapie en gepersonaliseerde kankervaccins. Ook research naar minder invasieve en vroegere detectiemethoden kan op financiële ondersteuning rekenen. Jan: ‘Er komen in België elk jaar 300 mesothelioompatiënten bij. Sinds 2007 zijn er in totaal maar 48 mensen die langer dan vijf jaar na hun behandeling nog in leven zijn. Ik ben één van hen. Ik heb dit jaar voor de derde keer de Dodentocht uitgestapt. Momenteel ga ik nog om de twee jaar op controle. Hoe graag ik daar ook mee zou stoppen, een mesothelioompatiënt wordt nooit genezen verklaard.’

België wereldkampioen

Aanvullende en effectievere behandelingen zijn één ding, nog beter zou het natuurlijk zijn om de ziekte te voorkomen. Helaas zit het goedje overal, verwerkt in niet minder dan 3500 toepassingen. Bovendien is asbest een risico met een lange staart. Na blootstelling kan het tien tot vijftig jaar duren voor de vezels kanker veroorzaken. Ons land speelde een grote rol bij de verspreiding van asbest, vertelt Wim Geluykens, onderzoeker-jurist bij Kom op tegen Kanker. ‘België was wereldkampioen in het gebruik van asbest, en verwerkte geïmporteerde asbest tot asbestproducten die vervolgens geëxporteerd werden. Het was een economisch succesverhaal, waar ons land trots op was. Nochtans wisten artsen een eeuw geleden al dat blootstelling aan de vezels schadelijke effecten heeft. Ze zagen dat veel werknemers in de asbestindustrie asbestose kregen, een soort van stoflong. In de jaren 60 werd de link tussen asbest en mesothelioom duidelijk. Sindsdien weten we ook dat de ziekte niet alleen werknemers treft, maar ook thuis en in het leefmilieu schade berokkent.’

Geen paniek

Toch zou het nog tot 2001 duren voor er in België een algemeen verbod op asbest kwam. Terwijl het gebruik elders in Europa al in de jaren 80 tot bijna nul terugliep, bleef asbest hier tot ver in de jaren 90 populair. De vezels zitten niet alleen in de bekende cementgolfplaten, maar ook in dakleien, gevelbekleding, nutsleidingen, onderdaken, vloervinyl, isolatie rond verwarmingsbuizen … Het is een kwalijke erfenis, die nu een donkere schaduw werpt over veel renovatieplannen. Anne-Sophie Versweyvelt (onderzoekerjurist bij Kom op tegen Kanker): ‘Voor de klimaattransitie moeten we onze gebouwen snel en massaal energiezuiniger maken. Als die werken onoordeelkundig gebeuren, kunnen er enorm veel asbestvezels vrijkomen. Daarom informeren we de bevolking over de gevaren van asbest en sporen we de overheid aan om maatregelen te nemen die ons beter beschermen. Let wel: paniek is niet nodig. Als de vezels nog gebonden en in goede staat zijn, heb je de tijd om alles rustig te overdenken. Begin niet zomaar te boren of te slopen, en haal er een expert bij voor advies.’

Nog een attest

Dat laatste moet je sinds 23 november 2022 sowieso doen als je een woning van voor 2001 verkoopt of schenkt. Dan heb je immers een asbestattest nodig. Alweer extra administratie en kosten, horen we je al denken. Toch staat Kom op tegen Kanker vanuit gezondheidsoogpunt achter het asbestattest. Anne-Sophie: ‘Het attest beschrijft welke materialen of gebouwonderdelen asbest bevatten, in welke staat het asbest is en hoe het veilig beheerd of verwijderd kan worden. Het is geen verplichting om te saneren. Maar zo is de koper zich wel bewust van het probleem. Hopelijk wordt het asbest later veilig verwijderd. Voor huurwoningen zou een versnelde invoering van het asbestattest opportuun zijn, zodat huurders weten of er asbest in hun woonst aanwezig is. Ook in scholen is er nog werk aan de winkel. Zij moeten in principe een asbestinventaris opmaken. Heel wat instellingen hebben dat nog niet gedaan.’

Kom op tegen Kanker pusht de overheid om ambitieus te zijn en echt werk te maken van plannen zoals het Vlaams Actieplan Asbestafbouw. Dat wil tegen ten laatste 2040 alle woningen asbestveilig maken en risicovolle asbesttoepassingen versneld verwijderen. Jan: ‘De overheid legt een attest op, maar investeert zelf nauwelijks om overheidsgebouwen asbestvrij te maken. Ook de controle en bestraffing moet beter. Ik bezorgde de politie onlangs nog foto’s van arbeiders die hier in de buurt zonnepanelen aan het installeren waren op een asbesthoudend dak. Daar is niets mee gebeurd. Ik erger me aan die nonchalance.’ 

Thuisman Jan

Asbestslachtoffers die beroepshalve aan asbest blootgesteld werden, kunnen rekenen op een vergoeding van het Fonds voor Beroepsziekten. Andere slachtoffers bleven lang in de kou staan. Daarom werd in 2007 het Asbestfonds opgericht. Dat geeft maandelijks een rente of een bedrag aan het slachtoffer en een vergoeding aan de nabestaanden. Omdat Kom op tegen Kanker het opneemt voor asbestslachtoffers, nam het dat fonds onder de loep in 2018. Deed het wat het moest doen? En wat kon beter? Wim: ‘Wij hebben er toen op aangedrongen om de lijst met vergoedbare aandoeningen uit te breiden. Dat is gebeurd: ook longkanker, strottenhoofdkanker en eierstokkanker komen nu in aanmerking, als je kunt aantonen dat ze door asbest veroorzaakt zijn. Bovendien is de verjaringstermijn voor het instellen van een vordering voor de rechtbank aangepast. Er wordt nu rekening mee gehouden dat de gezondheidsschade vaak pas tientallen jaren na de blootstelling optreedt.’

Goed nieuws, dus. Maar over andere dingen is Kom op tegen Kanker minder gelukkig. Wim: ‘Het Asbestfonds wordt gespijsd via een dotatie van de Belgische staat en de sociale bijdragen van alle werkgevers. Dat vinden we een beetje bizar: zo draait iedereen mee op voor vervuiling die door enkele bedrijven veroorzaakt is. Waar we het nog moeilijker mee hebben: als je als slachtoffer kiest voor een vergoeding van het Asbestfonds, mag je geen juridische stappen meer ondernemen tegen de aansprakelijke partijen. Het is wrang dat de vervuiler zo zijn verantwoordelijkheid ontloopt.’

Na zijn ziekte stopte Jan Geudens met zijn job als grafisch vormgever. Hij krijgt een maandelijkse rente van het Fonds voor Beroepsziekten (nu Fedris) en het Asbestfonds en is nu een thuiswerkende echtgenoot. ‘Daardoor kan ik 's avonds mijn voetjes onder tafel schuiven’, zegt Sofie. ‘Jan kookt heerlijk.’ Aan procederen heeft thuisman Jan nooit gedacht. ‘Als de artsen je nog een jaar geven, heeft het niet veel zin om een procedure op te starten. Ik koos eieren voor mijn geld en hoopte op een goede afloop.'

Meer info:

• over asbest en kanker
• over hoe Kom op tegen Kanker asbest als kankerveroorzaker aanpakt