Overlevingspensioen en overgangsuitkering bieden te weinig bescherming tegen armoederisico

Wie zijn of haar partner verliest, kan een overlevingspensioen of een overgangsuitkering (een tijdelijk overlevingspensioen) krijgen. Uit meldingen aan de Kankerlijn van Kom op tegen Kanker blijkt dat de huidige wetgeving tekortschiet: zo is het overlevingspensioen niet toegankelijk voor wie wettelijk samenwoonde, loopt de combinatie van overlevingspensioen en loon of sociale uitkering niet goed, en is de termijn van de overgangsuitkering wel erg kort voor gezinnen met kinderen ten laste.

Als iemand overlijdt, kan de partner een overlevingspensioen ontvangen. De voorwaarden waar je als weduwe of weduwnaar aan moet voldoen, zijn echter zeer streng.

Zo moet je:

• Een minimumleeftijd hebben op het moment van overlijden van je huwelijkspartner. De minimumleeftijd voor het overlevingspensioen bedraagt in 2021 48 jaar en wordt elk jaar met 6 maanden opgetrokken tot in 2025 de grens op 50 jaar komt te liggen. Heb je de minimumleeftijd nog niet bereikt, dan kun je het overlevingspensioen ontvangen wanneer je zelf een rustpensioen ontvangt of de wettelijke pensioenleeftijd hebt bereikt.

• Minstens 1 jaar getrouwd zijn (en ondertussen niet hertrouwen met een andere partner).

Daarnaast mag je niet veroordeeld zijn voor misdrijven tegenover de overleden huwelijkspartner.

De toepassing van deze regels zorgt in de praktijk voor een onderscheid met grote financiële gevolgen. Zo werden we aan de Kankerlijn onder andere gecontacteerd door Marian (niet haar echte naam) die haar echtgenoot en vader van hun drie minderjarige kinderen was verloren ten gevolge van longkanker. Zijzelf was 49 jaar op het moment van het overlijden van haar echtgenoot; ze kwam dus net in aanmerking voor het overlevingspensioen (in 2020 lag de vereiste minimumleeftijd op 47 jaar en 6 maanden). Zij stelt zich echter wel vragen bij de impact van die leeftijdsgrens op jongere lotgenoten.

Korte overgangsuitkering

Weduwen of weduwnaars die jonger zijn dan de minimumleeftijd (en dus geen overlevingspensioen krijgen) en wel aan de andere voorwaarden voldoen hebben recht op een tijdelijke overgangsuitkering gedurende 12maanden of 24 maanden wanneer men kinderen ten laste heeft. Het bedrag van de overgangsuitkering hangt, net zoals bij het overlevingspensioen, af van de loopbaan van de overleden partner.

Die periode van24 maanden is in gezinnen met kinderen ten laste heel kort. De weduwe of weduwnaar komt namelijk uit een situatie waarin er een volledig inkomen wegvalt en men na twee jaar alleen voor het gezinsinkomen moet zorgen. In de context van een echtscheiding bijv. kunnen de beide ouders nog steeds samen de kosten dragen. Bij een overlijden valt dit weg.

Het is vreemd dat na twee jaar de overblijvende partner dat alleen zou moeten kunnen. Omdat de onderhoudsplicht van ouders geldt tot als het kind zijn of haar opleiding heeft voltooid, zou het ook logisch zijn om voor de overgangsuitkering dezelfde termijn te hanteren.

Daarom pleit Kom op tegen Kanker ervoor om de termijn van 24 maanden voor de overgangsuitkering te verlengen en een bedrag te voorzien zolang de kinderen waar de partners samen voor zorgden kinderbijslaggerechtigd zijn (zie ook deze beleidsvoorstellen van ODOS).

Kiezen tussen overlevingspensioen of werken

Marian gaf ook aan dat zij haar job heeft moeten terugschroeven tot een halftijdse functie om het overlevingspensioen niet kwijt te spelen. De twee kunnen namelijk niet onbeperkt gecumuleerd worden (wat wel het geval is bij de overgangsuitkering). Als de weduwe of weduwnaar ook recht heeft op kinderbijslag mag hij of zij op jaarbasismaximum 24.728 euro verdienen uit zijn of haar job. Als er geen kinderbijslag is, daalt dat bedrag tot 19.782 euro (lees hier meer over hoeveel u mag bijverdienen). Wanneer het inkomen boven deze bedragen ligt, wordt het overlevingspensioen verminderd met het percentage waarmee het grensbedrag overschreden werd. Een overschrijding met 35 % betekent 35 % vermindering van overlevingspensioen in de vorm van een terug te betalen bedrag in het volgende jaar. Wetende dat de hierboven aangehaalde inkomensgrenzen brutobedragen zijn, wordt het duidelijk dat het niet eenvoudig is een voldoende groot inkomen voor een gezin met kinderen op te bouwen uit de combinatie van een eigen inkomen en het overlevingspensioen.

Kom op tegen Kanker wil daarom de federale minister van Pensioenen oproepen om snel werk te maken van een regeling die het mogelijk maakt voor weduwen en weduwnaren met kinderen om door een combinatie van inkomen uit werk en het overlevingspensioen over een volwaardig gezinsinkomen te beschikken. Daartoe moet het jaarinkomen dat je mag verdienen zonder dat het overlevingspensioen wordt verminderd worden opgetrokken en moet worden voorzien in een gezinsmodulering waardoor dit plafond verhoogt met een bedrag per kinderbijslaggerechtigd kind.

Kiezen tussen overlevingspensioen of ziek zijn

Een andere voorwaarde van het overlevingspensioen met schrijnende gevolgen zit in de combinatie ervan met een sociale uitkering (zoals ziekte of invaliditeit, werkloosheid, tijdskrediet, brugpensioen). Tussen het overlevingspensioen en deze uitkering is slechts gedurende 12 maanden een cumulatie mogelijk. Tijdens deze periode ontvangt u de sociale uitkering en uw overlevingspensioen, maar wordt dit pensioen beperkt tot slechts 789,47 euro bruto per maand (als dit overlevingspensioen op jaarbasis meer dan 9.473,58 euro bedraagt, bedrag van toepassing vanaf 1 januari 2021).

Stel dus dat u als weduwe of weduwnaar ziek wordt, dan wordt niet alleen uw eigen inkomen verminderd omdat u terugvalt op een ziekte-uitkering, maar wordt ook het overlevingspensioen verminderd als het boven die 789,47 euro bruto per maand zat. Als u in diezelfde situatie echter meer dan 12 maanden arbeidsongeschikt bent, bijv. omdat u getroffen bent door een ernstige ziekte, zal u na die eerste 12 maanden moeten kiezen tussen ofwel uw invaliditeitsuitkering, ofwel uw volledige overlevingspensioen. Enige cumulatie is op dat moment niet meer mogelijk.

Het gezinsinkomen wordt op deze manier dus sterk verminderd enkel omdat de weduwe of weduwnaar kampt met gezondheidsproblemen. De gevolgen van deze maatregel zijn toch zeer onrechtvaardig te noemen en het risico op armoede voor de weduwe of weduwnaar en eventuele kinderen is groot.

Kom op tegen Kanker beveelt daarom aan om een meer rechtvaardige en blijvende cumulatie van het overlevingspensioen en een sociale uitkering als een ziekte- of invaliditeitsuitkering toe te laten zodat mensen kunnen rekenen op een effectief vangnet wanneer zij na het overlijden van hun partner door omstandigheden moeten terugvallen op een sociale uitkering.

Enkel voor gehuwden

Zoals hierboven aangegeven zijn het overlevingspensioen of de overgangsuitkering enkel toegankelijk voor wie minstens een jaar gehuwd was met zijn overleden partner. De wetgeving voorziet wel enkele gelijkgestelde situaties voor wie nog geen jaar gehuwd was, maar een huwelijksband is steeds wel vereist. Anno 2021 kunnen we ons toch de vraag stellen of deze voorwaarde nog in lijn is met de maatschappelijke realiteit en de hedendaagse samenlevingsvormen. Zeker als we weten dat het jaarlijks aantal koppels dat huwt (rond de 45.000) en het aantal koppels dat wettelijk gaat samenwonen (rond de 40.000– bekijk hier de cijfers) bijna gelijk is.

Daarom roept Kom op tegen Kanker op om het overlevingspensioen en de overgangsuitkering ook toegankelijk te maken voor wie één jaar wettelijk samenwoont, of nog geen volledig jaar wettelijk samenwoont, maar samen met de overledene minstens één kind heeft (of een kind dat binnen de 300 dagen na het overlijden van de partner geboren wordt). Op deze manier wordt ook vermeden dat er misbruik gemaakt zou worden van het pensioen of de uitkering. Uit de totstandkoming van de wetgeving over het overlevingspensioen blijkt namelijk dat de voorwaarde van een jaar huwelijk vooral is opgelegd om te vermijden dat mensen op hun sterfbed nog in het huwelijk treden om zo in aanmerking te komen voor een overlevingspensioen. Een zelfde doel kan bereikt worden door ook een jaar wettelijke samenwoning als toegangspoort te aanvaarden. Daarbij moet ook opgemerkt worden dat in het kader van de regelgeving over de arbeidsongevallen en beroepsziekten al in 2007 de gelijkstelling van het statuut van echtgenoot met het statuut van wettelijk samenwonende werd ingevoerd. Het is daarom logisch dit ook te doen op het vlak van het overlevingspensioen. Deze aanbeveling wordt ook onderschreven door Unia, dat aangeeft dat het huidige onderscheid tussen gehuwden en wettelijk samenwonenden als een discriminatie t.o.v. deze laatste kan gezien worden.

In de Kamer werden recent al verschillende wetsvoorstellen ingediend om het overlevingspensioen ook toegankelijk te maken voor wettelijk samenwonenden (wetsvoorstellen 55-1862,55-0333,54-2950,54-0366.) Kom op tegen Kanker roept op om die snel in wet om te zetten.

Aanbevelingen van Kom op tegen Kanker

Samengevat zijn de aanbevelingen van Kom op tegen Kanker voor het overlevingspensioen en de overgangsuitkering:

• Verleng de termijn van de overgangsuitkering door een bedrag te voorzien zolang de kinderen waar de partners samen voor zorgden kinderbijslaggerechtigd zijn.
• Maak snel werk van een regeling zodat weduwen en weduwnaren met kinderen door een combinatie van inkomen uit werk en het overlevingspensioen over een volwaardig gezinsinkomen kunnen beschikken.
• Voorzie ook in een meer rechtvaardige en blijvende cumulatie van het overlevingspensioen en een sociale uitkering.
• Maak het overlevingspensioen en de overgangsuitkering ook toegankelijk voor wie op het moment van overlijden van de partner één jaar wettelijk samenwoonde of nog geen volledig jaar wettelijk samenwoont, maar samen met de overledene minstens één kind heeft (of een kind dat binnen de 300 dagen na het overlijden van de partner geboren wordt).